Rad na projektu „Arheološko nasleđe opštine Kuršumlija“, pre šest godina započeo je Narodni muzej iz Beograda, kao nosilac projekta, dok je Narodni muzej Toplice iz Prokuplja bio saradnik na ovom projektu. Radi se o veoma značajnom i ozbiljnom projektu, jer je opština Kuršumlija izuzetno prostrana i zauzima veliko područje, a dosad nisu rađena celovita istraživanja.

-Bilo je pokušaja i ranije, radile su kolege iz Beograda i Niša, međutim nikad dosad se nije to dovelo do kraja. Projekat je najpre vodio mr Slobodan Fidenovski, a potom je, po njegovom odlasku u penziju, nastavila koleginica dr Emina Zečević iz Beograda i ja iz prokupačkog muzeja. Svake godine je bilo još saradnika, a u poslednje tri godine naš stalni saradnik je Milan Savić, koji se nalazi na doktorskim studijama arheologije, rekla je arheolog i muzejski savetnik Julka Kuzmanović Cvetković, govoreći o nedavno završenom rekognosciranju terena opštine Kuršumlija i radu na ovom projektu.

Ona navodi da su rezultati sa obilaska kuršumlijske opštine više nego dobri.

-Kuršumlija se prepoznaje po najstarijim Nemanjinim crkvama, najstarijim Nemanjinim zadužbinama. Ono što je jasno i veoma značajno jeste da je to strateški važno područje, jer se nalazi na putu od Niša prema Draču, komunikaciji na kojoj će proći novi auto-put. Kuršumlija je bila izuzetno važna tokom svih istorijskih perioda i kao područje bogato rudom, jer je mnogo rudnika na tom području. S obzirom na to da je predstavljala  komunikaciju, sagrađen je izvestan broj tvrđava, koje su pratile tu komunikaciju. Na području cele opštine je 11 utvrđenih gradova, od kojih je šest na području Kopaonika, a pet su u južnom delu opštine, dodala je Cvetković.

Ona je objasnila da se na putu od Kuršumlije do Merdara nalazi nekoliko većih tvrđava, Marina kula u samoj Kuršumliji, zatim u Rudaru Brankova kula i Ivan kula prema Merdaru. Tu je i izvestan broj tvrđava u Velikom Pupavcu, tvrđava u Dedincu, koja je takođe izuzetna i Degrmenu za koju se dosad uopšte nije znalo.

-Veoma je važno sumirati rezultate, kako bismo imali kompletnu sliku arheološkog nasleđa, da bi se dalje znalo šta bi moglo da se istražuje, šta je to na šta treba obratiti posebnu pažnju. Definitivno ćemo napraviti publikaciju koja će biti arheološka mapa opštine Kuršumlija, kojom će ona moći da se pozicionira na arheološkoj mapi Srbije, kao izuzetno važno područje, što je ono što je najznačajnije i čemu će ovaj projekat doprineti, istakla je ona.

Veoma je zanimljiva i interesantna priča vezana za Marinu kulu u samoj Kuršumliji. To je tvrđava o kojoj se ne zna dovoljno. Nalazi se na samom putu, a prema narodnom predanju, vezuje se za Maru Branković, koja se posle povratka iz Istanbula, gde je bila udata za sultana, vratila tu, gde je živela do kraja svog života.

-To je bilo narodno predanje, a koliko je to istina, znaće se iskopavanjem kule. Čak ni crkva Svete Bogorodice, jedne od dve Nemanjine zadužbine, nije u potpunosti istražena. To je nešto što stoji kao upitnik pred budućim generacijama. Potom i veliku baziliku, odnosno grčku baziliku, kako je neki zovu, takođe  treba istražiti, jer je vrlo zanimljiv objekat. Prema nekim naznakama, postoji mogućnost da je oko nje postojalo gradsko naselje. Sve ove crkve mogle bi da budu interesantne za turiste, istakla je arheolog prokupačkog Muzeja i naglasila da su oni, pored toga što su mogli da vide kako izgledaju ostaci tvrđave, naišli i na tragove divljih kopača, kojih ima svuda.

Marina kula, kao jedna od interesantnijih, u kojoj se živelo od praistorije, neolita do srednjeg veka i turskog perioda, mogla bi da bude iskorišćena kao turistički potencijal, jer se nalazi u samoj Kuršumliji.

-Pošto je Marina kula delom oštećena izgradnjom savremenog autoputa sedamdesetih godina, u odronu, odnosno zemlji koja se obrušava sa tvrđave, redovno smo nailazili na ulomke  praistorijske, antičke i srednjovekovne keramike. To ukazuje na dugačak period života Marine kule. Ono što je probudilo pažnju javnosti jeste i zanimljiv nadgrobni spomenik iz sela Visoka, a reč je o jednom antičkom objektu sudeći po velikom broju antičkih opeka na tom području, o jednom spomeniku koji ima crteže. Takvi su inače rađeni u 17, 18. i 19. veku. Ovakva istraživanja na ovom području nikad nisu rađena u potpunosti, nisu iskopavani grobovi koji imaju takvu vrstu spomenika, pa ne možemo pouzdano da ga datujemo. Tako da se vrlo često priča o misterioznom kamenu, međutim vrlo lako bi se to razrešilo, kad bi se napravila jedna sonda i istražio taj objekat. To bi takođe moglo da bude deo turističke ponude, jer se nalazi na samom putu prema Rudaru. Radeći na projektu „Arheološko nasleđe opštine Kuršumlija“ ove godine, arhološki stručnjaci su naišli i na zanimljive tragove rudarenja, u području oko sela Štave.

-Crkva Svetog Mine u Štavi predstavlja takođe jedinstven objekat, jer je sagrađena u vreme vladavine Turaka. Na tim prostorima je kralj Milutin dovodio carske rudare. Rudarstvo je bila važna privredna grana onda u Srbiji. Zapravo je to bio temelj ekonomije države Nemanjića, pa se čak i u nekim  spisima i Poveljama srpskih vladara pominju rudnici, naglasila je Julka Kuzmanović Cvetković, ističući da se posle ovoga očekuje da kuršumlijska Opština oformi muzejsko odeljenje i da iz ove lokalne samouprave idu dalje inicijative za istraživanje i sumiranje rezultata.

Kao teritorijalno nadležan, Narodni muzej Toplice se uvek trudi da učestvuje i pomogne koliko god može u arheološkim istraživanjima Topličkog okruga. U ovom istraživanju, Muzeju iz Beograda i Muzeju iz Prokuplja pomoglo je i AD „Planinka“, ali i meštani kuršumlijskih sela koji su, kao i uvek do sada, bili dobri domaćini.