Narodni muzej Toplice
Narodni muzej Toplice osnovan je davne 1946. godine. Prva stalna postavka Narodnog muzeja Toplice formirana je u zgradi Savićevac, u kojoj je bila sve do 1962. godine kada su postavke preseljene u zgradu nekadašnje pošte gde se Muzej i danas nalazi. Zgradu je projektovao arhitekta Branko Tanazević 1912. godine koja je danas zaštićena kao spomenik kulture.
Narodni muzej Toplice u Prokuplju je ustanova koja obavlja poslove zaštite pokretnih kulturnih dobara, umetničko-istorijskih dela iz oblasti arheologije, etnologije, istorije i istorije umetnosti. Posetioci su u prilici da se upoznaju sa istorijom Toplice od praistorije do 20. veka.
Vremenom, sa uvećanjem muzejskih zbirki i zbog nedostatka izlagačkog prostora u Narodnom muzeju Toplice, 1979. godine rađena je adaptacija cele zgrade, a dograđena je i nova galerija na dva nivoa, koja je imala veoma značajnu ulogu za dalji rad Muzeja. Ovaj prostor pored toga što je oplemenio i modernizovao nekadašnju staru zgradu, učinio je da se proširi saradnja sa drugim muzejima iz zemlje i inostranstva, ali i da se uspostavi bolja i veća saradnja sa građanima kroz različite programe: izložbe, predavanja, tribine, radionice, književne večeri, projekcije, muzičko-poetske večeri…
Delatnost muzeja obuhvata i izradu suvenira (kopije muzejskih predmeta) i izdavačku delatnost u okviru koje je izdato više od desetak knjiga i kataloga iz zbirke Baština, kao i organizovanje posebnih programa u okviru Muzejske učionice za učenike osnovnih i srednjih škola u skladu sa školskim programom.
S obzirom na to da se informaciono-komunikacione tehnologije i njihova primena konstantno razvijaju i menjaju, neophodno je pratiti razvoj tehnologije na ovom polju i u ustanovama kulture. Narodni muzej Toplice danas ima svoj sajt, fejsbuk stranicu, a podatke i fotografije o predmetima Muzeja moguće je videti i na sajtu Ministarstva kulture i informisanja na linku Pretraživač kulturnog nasleđa.
ARHEOLOGIJA
Arheologija sadrži tri zbirke od kojih je napravljena stalna postavka podeljena u nekoliko perioda. U Arheološkoj postavci izloženi su predmeti i fotografije koje ilustruju arheološku mapu grada Prokuplja i prostor cele Toplice.
Praistorija obuhvata predmete iz neolita (mlađeg kamenog doba) sa nalazišta u selu Donja Toponica, Mačina, Glasovik i Branik, gde su pronađeni predmeti od kosti, kamena i pečene zemlje. U postavci se mogu videti razne figure životinjskog i ljudskog oblika, ali i razno domaće pokućstvo. Centralni deo postavke iz ovog perioda zauzimaju nalazi iz Pločnika.
U stalnoj arheološkoj postavci u Narodnom muzeju Toplice ima i eksponata iz rimskog i ranovizantijskog perioda. Ovaj deo postavke potkrepljen je velikim brojem fotografija ostataka rimskih utvrđenja, termi i ranohrišćanskih crkava. U vitrinama je srednjevekovni nakit, posuđe, novac, a na fotografijama se mogu videti Crkva svetog Prokopija i Jug Bogdanova crkva.
Iz srednjevekovnog perioda svakako je najvažnije istraživanje srednjevekovnog utvrđenja na brdu Hisar. Arheološkim istraživanjem na starom gradu, otkriven je čitav gornji grad i deo podgrađa srednjevekovnog utvrđenja. Pokretni materijal koji se nalazi u stalnoj postavci obuhvata period od bronzanog doba do 15. veka. Dalja arheološka istraživanja na području Toplice upotpuniće sliku o prošlosti i ulozi Prokuplja u istorijskim periodima.
ARHEO PARK PLOČNIK
Uporedo sa višedecenijskim arheološkim istraživanjima mlađe neolitskog lokaliteta Pločnik (vinčanska kultura), na kojem je konstatovana i najranija metalurgija i obrada metala u svetu, podignut je Arheo park Pločnik. Rekonstruisano je malo neolitsko naselje, sa replikama pet kuća koje su rađene od pletera s konstrukcijom od drvenih greda, oblepljene blatom i pokrivene trskom.
U Arheo parku Pločnik se, pored redovnih poseta, odvijaju i radionice za učenike kao i pravljenje keramičkih posuda, mešenje i pečenje hleba u rekonstruisanoj kalotastoj peći, tkanje i demonstracije topljenja rude. Danas je arheo park u rekonstrukciji.
ETNOLOGIJA
Etnološka zbirka formirana je 1986. godine sa zadatkom da sistematski obrađuje etnološku građu i da je putem tematskih izložbi prezentuje. Sastoji se od predmeta sakupljenih na užem području Toplice, pa stoga ima zavičajni karakter. Ova zbirka zbog nedostatka prostora nema stalnu postavku već su predmeti izloženi u holu Muzeja i u Gradskoj sobi.
Zbirka je grupisana u tematske celine koje pripadaju vremenskom periodu od 18. do 20. veka: nošnja i nakit, tekstilno, metalno i drveno pokućstvo, grnčarija, zanati i mnoštvo foto-materijala.
Posebnu celinu čine zbirke „Staro Prokuplje“, koja je delom izložena u stalnoj postavci „Gradska soba“ i koja je uglavnom poklon starih prokupačkih porodica i zbirka predmeta iz stare gradske apoteke. Pokućstvo, makete, fotografije, samo su nagoveštaj etnološkog blaga Toplice.
Među najlepšim i najbrojnijim ostvarenjima narodne umetnosti, ubrajaju se predmeti iz zbirke tekstilnog pokućstva i narodne nošnje. Ove zbirke u osnovi imaju nit, koja veštinom narodne tkalje, povezuje prošlost, sadašnjost i budućnost.
TOPLIČKI USTANAK
U Narodnom muzeju Toplice može se videti jedinstvena stalna postavka Toplički ustanak 1917. godine. Bio je to jedini ustanak na teritoriji okupiranoj vojskom Centralnih sila. Izbio je sredinom februara i održao se do polovine marta 1917. godine. Zahvatio je teritorije Toplice, Jablanice, Jastrepca i Kopaonika, a kasnije se proširio i na druge delove Srbije.
Postavka je koncipirana tako da hronološki prati događaje pre izbijanja ustanka, ustanak, gušenje ustanka i vreme po gušenju ustanka. Izložene fotografije, originalna dokumenta, predmeti i oružje svedoče o jednom teškom periodu za srpski narod, ali prikazuje i otpor tog naroda. Postavka Toplički ustanak predstavlja svojevrsni spomenik hrabrosti i slobodarskog duha ljudi ovog kraja.
PROKUPLJE U 20. VEKU
Prokuplje u 20. veku predstavlja grad sa svim njegovim, kulturnim, istorijskim, arhitektonskim, društvenim i sportskim dešavanjima ali kroz prizmu najznačajnijih ličnosti. Podeljena je na nekoliko segmenata koji najbolje prikazuju razvoj Prokuplja, ali i učešće njegovih građana u 2. svetskom ratu i obnovi privrednog i kulturnog života posle oslobođenja do kraja 20. veka.
Život varoši Prokuplja početkom 20. veka oslikan je fotografijama starih prokupačkih porodica i tradicionalnom gradskom nošnjom. Upoznavanje sa razvojem društva, izgradnja najznačajnijih građevina i otvaranje škola, formiranje kulturnih i sportskih društava, zanatskih esnafa, poseta kralja Aleksandra Karađorđevića povodom 1000 godina postojanja crkve Svetog Prokopija dočarale su put od turske kasabe do male varošice na jugu Srbije.
Na strašnu golgotu Drugog svetskog rata, koju želimo da zaboravimo, uvek će nas podsećati vitrina sa eksponatima preživelih zarobljenika Mathauzena: bluza, logorski brojevi, muštikla, lična dokumenta. U stalnoj postavci mogu se videti: pištolji, puške, automati, mine za rušenje pruge, bombe, ali i lični predmeti – obuća, čuture, torbe, lična dokumenta, medalje, knjige, novčanici, opanci, kao i pušku narodnog heroja ,,Ratka Pavlovića Ćićka” i lične predmete ,,Radoša Jovanovića Selje”.
Vitrine čuvaju predmete iz rata dr Voje Stojanovića-ratnog hirurga, upravnika Druge hirurške klinike, profesora i šefa katedre hirurgije Medicinskog fakulteta u Beogradu: dva toma Ratne hirurgije, automat, torba i instrument za transfuziju.
Posle 2. svetskog rata život u varoši počeo je da se vraća u normalne tokove. Ponovo su počele da rade škole, zanatske radionice, otvorena je gradska pijaca, postavljena kaldrma u glavnoj ulici, nikle su prve fabrike a sa njima i prve stambene zgrade. Do tada zemljoradničko i zanatsko stanovništvo počelo je sve više da radi u novootvorenim fabrikama. Kulturni i sportski život u Prokuplju otvorio je vrata novim talentima. Prokuplje je postalo kulturni i industrijski centar Toplice.
SPOMEN SOBA „GVOZDENI PUK U OSLOBODILAČKIM RATOVIMA 1912-1918“
U delu zgrade današnje železničke stanice u Prokuplju početkom 2021. godine otvorena je spomen soba „Gvozdeni puk u oslobodilačkim ratovima 1912-1918“ na mestu mobilizacije puka 1912. godine. Postavka prati ratni put puka od mobilizacije, preko Prvog i Drugog balkanskog rata, kroz borbe tokom Prvog svetkog rata, proboja Solunskog fronta i oslobođenja gradova u Srbiji duž reke Morave i Banata. U Spomen sobi se mogu videti fotografije najhrabrijih ratnika, najistaknutijih komandanata i nosilaca Karađorđeve zvezde sa mačevima, kao i zastava Gvozdenog puka, najodlikovanija zastava u srpskoj vojsci. Uspomene sa ratišta, fotografije, lična dokumenta, oružje i ordenje ratnika čuvaju sećanje na topličke vitezove.
Ispred Spomen sobe nalazi se spomen park u kome se nalazi spomenik Gvozdenom puku koji je podignut 2018. godine povodom 100 godina od završetka Prvog Svetskog rata. Napravljen je u obliku krsta koji ima šupljine kroz koje vetar prolazeći kroz njega širi priču o junaštvu Gvozdenog puka. Oko spomenika nalazi se 255 stubića na kojima su imena nosilaca Karađorđeve zvezde od kojih su 39 dvostruki nosioci Karađorđeve zvezde sa mačevima.
GALERIJA „BOŽA ILIĆ“
Veliki iskorak na polju likovne umetnosti u Prokuplju, po mnogima najznačajniji, bilo je otvaranje galerije „Boža Ilić“. Nalazi se na gradskom šetalištu u nekadašnjoj prodavnica ,,Manufaktura“, koja je adaptirana u pristojan izložbeni prostor 1996. godine. Ovaj prostor prevashodno služi izlaganju radova akademskih umetnika iz zemlje i inostranstva.
Likovna kolonija ,,Boža Ilić“ pokrenuta je 1998. godine u organizaciji Narodnog muzeja Toplice i grada Prokuplja. Godinama je okupljala eminentne slikare iz naše zemlje, a od 2004. godine dostigla je međunarodni karakter sa gostima i iz inostranstva i kao takva traje i danas.
Pored osnivanja Galerije i likovne kolonije, postojala je i nagrada za slikarstvo ,,Boža Ilić“ koja se dodeljivala slikarima za najbolju izložbu u toku prethodne godine. Pokrenuta je 1995. godine i trajala je do 2006. godine kada je poslednji put dodeljena Ljubici Cuci Sokić za prethodnu, 2005. godinu.
U znak sećanja na slikara Božu Ilića postavljene su i dve spomen-biste: u Prokuplju na Hisaru 1999. godine i u njegovom rodnom selu Žitnom Potoku 2000. godine.
Adresa: ul. Ratka Pavlovića 31
telefon: 027/321-694
e-mail: muzejtoplice@gmail.com
web: https://muzejtoplice.org.rs/