Narodni muzej Toplice, Srpska akademija nauka i umetnosti (SANU), ogranak u Nišu i Muzejsko društvo Srbije, sekcija istoričara, uz finanasijsku pomoć Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije, u Prokuplju su organizovali trodnevni naučni skup posvećen Gvozdenom puku, najslavnijoj jedinici srpske vojske, koja se proslavila u Balkanskim i Prvom svetskom ratu.

Naučnom skupu pod nazivom „110 godina Gvozdenog puka u oslobodilačkim ratovima – srpska vojska u istoriji i tradiciji“ prisustvovali su eminantni stručnjaci istoričari, doktori nauka iz Republike Srbije i Crne Gore, sa prestižnih naučnih institucija i univerziteta, sa Filozofskog fakulteta u Nišu i Kosovskoj Mitrovici, iz Vojnog arhiva i Ministarstva odbrane, Pedagoškog fakulteta u Somboru i drugih uglednih ustanova.

Skupu su prisustvovali istoričari kustosi iz Narodnog muzeja u Nišu, Kruševcu, Valjevu, Zaječaru, iz Zavičajnog muzeja Jagodine, iz Župskog Aleksandrovca, kao i Muzeja iz Berana u Crnoj Gori  i istoričari iz Beograda i Niša.

Učesnike skupa je najpre pozdravio v. d. direktora Narodnog muzeja Toplice Dragan Popović, koji je zahvalio učesnicima skupa što će svoje naučne radove prezentovati javnosti na tako značajan datum za istoriju Toplice i poželeo im uspešan rad i boravak u Prokuplju.

U uvodnoj reči profesor doktor Dragan Žunić  koordinator aktivnosti ogranka SANU u Nišu je naglasio da su Toplica i Srbija ponosni na junake Gvozdenog puka i da zato treba da neguju sećanje na one koji su svoje živote ugradili u slobodu Srbije.

„Oni su žrtvujući svoje živote u tim burnim i teškim vremenima i ratovima od 1912 -1918. spasili srpsku državu i učinili da opstane srpski narod.

Takođe je pohvalio organizaciju skupa i naglasio da je saradnja SANU u Nišu i Muzeja u Prokuplju na visokom nivou, što rezultira stalnom aktivnošću u cilju produbljivanja naučno istorijskih saznanja.

-Srpski vojnici su te 1912. godine učinili junački podvig, na koji se više vekova čekalo, ti srpski vitezovi osvetili su junake poginule u bici na Marici 1371. godine i na Kosovu polju 1389. i zato s pravom mogu da ponesu i ime „Osvetnici Kosova“, istakao je profesor Žunić.

Pozdravljajući prisutne viši kustos Narodnog muzeja Toplice istoričar Darko Žarić je rekao da su ratnici Gvozdenog puka zaslužili da im se Prokuplje, Toplica i Srbija oduže i na ovakav način.

-Njih 2.974 dali su svoje živote u ratovima za oslobođenje Srbije, u borbama u kojima su slavom ovenčani uspeli da pobede čak tri carstva, tursko i austrougarsko i nemačko i da od Srbije 2018. godine učine zemlju pobednicu u svetskom ratu kojoj su se svi u Evropi i svetu divili, kazao je Žarić.

-Samo ono što je zapisano ostaje zauvek u sećanju jednog naroda i zato će zbornik radova, koji ćemo objaviti nakon ovog skupa, preneti  detelje ratnog puta Gvozdenog puka koji na najbolji način opisuju to vreme vojevanja i  prikazuju i ono što do sada nije bilo poznato iz njihove ratne istorije, naglasio je Žarić.

On je zahvalio svim istoričarima, posebno akademiku Ljubodragu Dimiću koji je doprineo da naučni skup u Prokuplju bude tako  posećen i uspešan.

U daljem toku sesije, svoje naučne radove izložila su 24 učesnika sa 19 referata u kojima su obrađivali najrazličitije teme vezane za Gvozdeni puk i ratna zbivanja od 1912. do 1918. godine.

Tako je recimo veliku pažnju izazvalo izlaganje profesora Saše Markovića sa novosadskog univerziteta sa temom „U potrazi za identitetom srpskog vojnika u Velikom ratu“ u kome je govorio o liku srpskog vojniku poniklom iz redova seljaka koji nije svojevoljno otišao u rat, i nije voleo da ratuje, ali je svim svojim bićem i životom branio slobodu svoje zemlje, svoj kućni prag, svoju porodicu i svoje njive.

Goran Kiković iz Berana u Crnoj Gori je govorio o učešću Vasojevićkih brigada i Crnogorske vojske u Balkanskim ratovima od 1912. do 1913. godine i njihovoj ulozi u Bregalničkoj bici i pomoći koju su pružili Srpskoj vojsci u borbi protiv Bugara.

Naučni saradnik u Vojnom arhivu Ministarstva odbrane doktor Marijana Mraović iznele je podatke koji se čuvaju u Fundusu tog arhiva kao svedočanstvo o učešću Gvozdenog puka u Balkanskim ratovima i Velikom ratu.

Doktor Vladimir Krivošijev muzejski savetnik Narodnog muzeja u Valjevu govorio je o epidemijama u srpskoj vojsci tokom ratova 1912. do 1918. godine i podsetio na čuvenu Valjevsku bolnicu, dok je  Miroslav Veličković iz Niša govorio o spomenicima vojnika Gvozdenog puka na Starom groblju u Nišu.

O ulozi vojne diplomatije u stvaranju Balkanskog saveza 1912. govorio je profesor Saša Stojanović sa Filozofskog fakulteta u Kosovskoj Mitrovici.

Izlaganje sa temom istaknuti oficiri Gvozdenog puka u Balkanskim ratovima 1912. do 1913. godine imao je istoričar Darko Žarić, a o Vladimiru Ristiću komandantu tog puka govorila je njegova koleginica istoričar u prokupačkom Muzeju Maja Dimić .

Auditorijumu istoričara i zainteresovanima da nešto više saznaju o istorijatu legendarnog Gvozdenog puka obratio se i profesor Rade Biočanin iz Naučnog komiteta Centra za naučna istraživanja, koji je govorio na temu „Srbija na raskršću vremena“.

O učešću Haubičkog puka iz Niša u Prvom balkanskom ratu govorile su istoričarke Marina Vlaisavljević i Bojana Milenković iz Narodnog muzeja u Nišu,  dok je Duško Grbović muzejski savetnik iz Jagodine prisutne upoznao sa likom i delom Milovana Miloradovića iz Jagodine rezervnog oficira Gvozdenog puka .

Ivan Brborić iz Zavičajnog muzeja Župe govorio je o učešću Župljana u Gvozdenom puku, a o Gvozdenom puku su govorili i Sanja Rutić -Vorotović i Bogdan Vučković iz Narodnog muzeja u Kruševcu.

Zapažena izlaganja imali su i doktor Vladimir Lović o ulozi srpske avijacije u ratovima 1912-1918 . godine, zatim Jovan Mladenović o Todoru P. Stankoviću konzulu Kraljevine Srbije u Prištini, Jelica M. Ilić iz Narodnog muzeja u Zaječaru sa zanimljivim izlaganjem o sećanjima knjaževačkih solunaca na Prvi balkanski rat.

Govorili su i Ivan Mitić i Ivana Gruden -Milentijević iz Narodnog muzeja u Nišu, čija je tema naučnog rada bila vojnička karijera pukovnika Miroslava Piletića, a iz istog Muzeja skupu se obratio i Nebojša Ozimić sa temom o učesnicima Balkanskih ratova, nacističkim zatočenicima niškog logora i Slavoljub Stanković -Tale  koji je govorio o liku pukovnika Milutina Radojevića.

Tokom trodnevnog boravka u Prokuplju eminentni istoričari imali su prilike da se upoznaju i sa spomenicima kulture i znamenitostima našeg grada i posebno sa izložbama i spomenicima iz Prvog svetskog rata.

Tako je njihovu pažnju posebno zaokupila Spomen soba posvećena Gvozdenom puku, koja se nalazi u sastavu istoimenog spomen kompleksa kod prokupačke Železniičke stanice, a posetili su i vinariju „Toplički vinogradi“ u Gojinovcu nadomak Prokuplja, koja od nedavno od autohtone sorte grožđa „prokupac“ proizvodi, flašira i prodaje širom Evrope i sveta vino sa imenom „Gvozdeni puk“.